Νότιος Εύβοια - Κάρυστος

Η Κάρυστος (όπως και η Χαλκίδα στη Κεντρική Εύβοια και η Ιστιαία στη Βόρεια) είναι η πόλη που αντιπροσωπεύει κατά κάποιον τρόπο το νότιο κομμάτι του νησιού. Είναι μια από τις αρχαιότερες Ελληνικές πόλεις και η πορεία της στην ιστορία χαρακτηρίζεται από μια μεγάλη ποικιλία αλλά και πληθώρα γεγονότων.Για την προέλευση του ονόματος της Καρύστου υπάρχουν αρκετές εκδοχές. Σύμφωνα με μία απ'αυτές η ονομασία οφείλεται στις πολλές καρυδιές και καστανιές, που σχηματίζουν δάση στις πλαγιές της Όχης. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή το όνομα προέρχεται από τον Κάρυστο, γιο του Κένταυρου Χείρωνα και της Χαρικλούς ή γιο του Κρόνου και της Φιλύρας. «Κάρυστος, πόλις υπό τω όρει της Εύβοιας από Καρύστου του Χείρωνος» μας λέει χαρακτηριστικάτο Στεφ. Βυζάντιος. Ο Κάρυστος ήταν σοφός γιατρός και πολλές επιγραφές έχουν αφιερωθεί σ'αυτόν ως ιδρυτή της Καρύστου. Σύμφωνα τώρα με μια τρίτη εκδοχή ονομάστηκε Κάρυστος από τον αλέκτορα (κόκορα) αφόυ το πτηνό αυτό θεωρείται σαν ο προάγγελος της ημέρας και του φωτός (Κήρυξ - κάρυξ - κηρύττω - Κάρυστος). Η Κάρυστος όμως είχε και άλλες ονομασίες. Ονομαζόταν Χειρόνια-Χιρώνια από τον Κένταυρο Χείρωνα ή το φαρμακευτικό βοτάνι χειρώνιο, που φυτρώνει στην περιοχή. Ονομαζόταν επίσης Αιγαία από τα αναρίθμητα κοπάδια των γιδίων (αιγών) που βοσκούσαν στις βουνοπλαγιές ή από τα συνήθως αφρίζοντα κύματα του Αιγαίου, τα οποία μοιάζουν με «αγέλη αιγών»(εξού και αιγιαλός).Η ακρόπολη της Καρύστου λεγόταν και Αχαΐα από την κόρη του θεού Βορέου ή από την μία εκ των τριών ηρωίδων, που ήλθαν στη Δήλο από τον Βορρά. Για το όνομα «Αχαΐα» οι αρχαιολόγοι αποφαίνονται, ότι προέρχεται από την ύπαρξη πολλών νερών. Η ινδοευρωπαϊκή ρίζα «ακο=νερό» φανερώνει ονόματα πηγών ή ποταμών. (Αχέρων, Αχελώος, Αχέλης, Αχαιός, Αχαΐα κ.α .). Κατά την πρώιμη χαλκοκρατία (2900-1900 π.Χ.) στην Εύβοια κατοικούσαν Πελασγοί, οι οποίοι αργότερα εκδιώχθηκαν από τους Δρύοπες.Οι Δρύοπες, φυλή ληστρική και βαρβαρική, εγκαταστάθηκαν στο νότιο κομμάτι της Ευβοίας, εξαναγκασμένοι από τους Δωριείς όταν εκδιώχθηκαν από τα μέρη της Θεσσαλίας (περιοχή σημερινών Τρικάλων).

Εκεί οι Δρύοπες, είτε εκδιώκοντας είτε συγχωνευόμενοι με τους Πελασγούς, ίδρυσαν πόλεις όπως η Κάρυστος, τα Στύρα, η Δύστος, ο Πλατανιστός κ.α. Οι Δρύοπες εξακολούθησαν να κατοικούν στη Ν. Εύβοια και μετά την άφιξη των Ιώνων στο νησί. Στην Κάρυστο μάλιστα και στα Στύρα, όπως μας λέει ο Στάβων ήλθαν άποικοι από την Τετράπολη του Μαραθώνα και από τους Στειριείς της Αττικής, οι οποίοι ήσαν επίσης Δρύοπες. Οι περισσότεροι από τους αρχαίους συγγραφείς αναφέρονται πολλές φορές στην Κάρυστο. Ο Όμηρος, ο Στράβων, ο Νόννος, ο Σκύμνος ο Χίος, ο Μελέτιος, ο Αντίγονος ο Καρύστιος είναι μερικοί απ' αυτούς. Το πράσινο μάρμαρο καθώς και το σιτάρι άπλωσαν τη φήμη της Καρύστου κατά την αρχαιότητα. Παρά την μεγάλη ανάπτυξη, που παρατηρείται στην Κάρυστο κατά την αρχαιότητα, δεν αναφέρονται πουθενά αποικίες της, όπως συμβαίνει με την Ερέτρια και τη Χαλκίδα.Στην Αργοναυτική εκστρατεία πήρε μέρος ο Καρύστιος αστρονόμος και θαλασσοπόρος Ναύπλιος, θητεύοντας για κάποιο διάστημα σαν κυβερνήτης στο θρυλικό πλοίο «Αργώ». Ο Όμηρος αναφέρει πως η Κάρυστος, όπως και όλες οι Ευβοϊκές πόλεις έλαβαν μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία υπό την ηγεσία του γενναίου βασιλιά της Χαλκίδας Εληφήνωρα Χαλκοδοντιάδη. Μετά τον Τρωικό πόλεμο η Κάρυστος εξακολουθεί να είναι μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Το λιμάνι της καθώς και αυτό της Γεραιστού είναι από τα πιο σημαντικά της εποχής εκείνης.Το 630 π.Χ. ο Λαοδάμας ή Λεωδάμας, της βασιλικής οικογενείας των Νειληδών της Μιλήτου κατέλαβε την Κάυστου και πούλησε τους κατοίκους της σαν δούλους. Με το κατόρθωμα αυτό κατάφερε να πάρει την εξουσία της Μιλήτου. Απέκτησε μάλιστα και γιο με κάποια Καρύστια, οποίος έγινε γενάρχης των Ευαγγελιδών. Λαμβάνοντας υπ'όψη ότι οι Μιλήσιοι ήταν σύμμαχοι της Ερέτριας, μπορούμε εκ του συμβάντος αυτού να συμπεράνουμε, πως η Κάρυστος ήταν με το μέρος της Χαλκίδας κατά τη διάρκεια του Ληλαντίου πολέμου. Κατά τους ιστορικούς η διαμάχη μεταξύ των Μιλησίων, που ήταν Ίωνες, και των Καρυστίων, που ήταν Δωριείς, οφείλεται σε σύγκρουση εμπορικών συμφερόντων μεταξύ των δύο ναυτικών λαών. Στην Κάρυστο της αρχαιότητας διεξάγονταν μεγάλες γιορτές που είχαν πανευβοϊκό χαρακτήρα.Τέτοιες ήταν τα Αριστονίκεια, τα Διονύσια, τα Δημήτρεια, τα Αμαρύνθια (τελούνται στην Αμάρυνθο αλλά και στην Κάρυστο ), τα Γεραίστια και τα Αιγαία.

Μέχρι τους Περσικούς πολέμους η Κάρυστος δεν έχει ανάμειξη στα γεγονότα που συνέβησαν στην Εύβοια. Κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων η στάση της Καρύστου ενώ στην αρχή ήταν αποφατική στις απαιτήσεις των Περσών αργότερα φαίνεται πως τα στενότερα συμφέροντα οδήγησαν την πόλη σε αποδοχή των Περσικών όρων. Κατά την πρώτη εκστρατεία των Περσών η πόλη κατελήφθη από τους Πέρσες, οι οποίοι αφού εγκατέστησαν φρουρά έπλευσαν προς την Ερέτρια. Μετά από τη συντριβή τους στο Μαραθώνα, οι Πέρσες ξέχασαν να παραλάβουν την περσική φρουρά της Καρύστου με αποτέλεσμα οι εναπομείναντες Πέρσες και οι λίγοι Καρύστιοι που «εμήδισαν», να καταφύγουν στα ανατολικά της Όχης προκειμένου να αποφύγουν τηνοργή του Θεμιστοκλή, που έπλευσε στην Κάρυστο για να τιμωρήσει τους Πέρσες και τους συμμάχους τους.

Κατά τη δεύτερη εκστρατεία του Ξέρξη εναντίον της Ελλάδος το 480 π.Χ., οι Καρύστιοι μήδισαν και έγιναν σύμμαχοι του, προσφέροντας «γην και ύδωρ» στους Πέρσες κήρυκες. Το σκεπτικό αυτής της απόφασης ήταν η προτίμηση που είχαν στο να είναι υπό το συμμαχικό έλεγχο των μακρά ευρισκομένων Περσών παρά των παραπλεύρως ευρισκομένων Αθηναίων, ποντάροντας βέβαια στην ήττα των τελευταίων. Η συμμαχία με τους Πέρσες τους οδήγησε στην απόφαση να είναι αυτοί μόνοι μεταξύ των Ευβοέων, που έλαβαν μέρος στην ναυμαχία της Σαλαμίνος, ενισχύοντας με πλοία τους τον εχθρικό στόλο. «Μόνοι γαρ οι Καρύστιοι των άλλων Ευβοέων ουχ υπήκουον τοις Αθηναίοις» γράφει χαρακτηριστικά ο Θουκυδίδης. Υπάρχει μάλιστα η εκδοχή πως η προδοσία των Θερμοπυλών έγινε από τον Καρύστιο Ονήτη τουΦαναγόρου. Αυτή όμως η εκδοχή πρέπει να είναι ανυπόστατη αφού είναι γνωστό σε όλους πως η προδοσία έγινε από τον Τραχίνιο Εφιάλτη.

Τη στάση τους αυτή οι Καρύστιοι την πλήρωσαν σκληρότατα. Ο Θεμιστοκλής κατέλαβε την Κάρυστο τη λεηλάτησε και την τιμώρησε με βαρύτατο πρόστιμο. Στον πόλεμο αυτό δεν πήραν μέρος οι άλλες πόλεις της Ευβοίας. Οι Καρύστιοι συνέχισαν να είναι οι μόνοι από τους Ευβοείς, που δεν εντάσσονταν στην Αθηναική συμμαχία, έχοντας αρκετές συγκρούσεις με τους Αθηναίους. Όταν οι Αθηναίοι κατέλαβαν τη Σκύρο, ο Κίμων εξεστράτευσε κατά της Καρύστου και μετά από μακρά πολιορκία και πολλές μάχες την υπέταξε και την εξανάγκασε να ενταχθεί στην Αθηναϊκή συμμαχία πληρώνοντας και ένα μεγάλο πρόστιμο και «φιλοξενώντας»1000 Αθηναίους κληρούχους. Από την περίοδο αυτή (περίπου 445π.Χ) η Κάρυστος, που έκοβε μέχρι τότε δικά της νομίσματα, αναγκάζεται όπως και οι άλλες Ευβοϊκές πόλεις, να χρησιμοποιούν το νόμισμα των Αθηνών.Οι Καρύστιοι από την περίοδο αυτή μετέχουν σε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις των Αθηνών, μέχρι το 412 π.Χ. οπότε μετά την ήττα των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους στην Ερέτρια, αποστατούν από την Αθηναϊκή συμμαχία μαζί με όλες τις Ευβοϊκές πόλεις (πλην Ωρεού). Το 405 π.Χ. στους «Αιγός Ποταμούς» μαζί με τους Ερετριείς οι Καρύστιοι συντελούν στην ήττα των Αθηναίων από τους Λακεδαιμόνιους του Λύσανδρου.Μετά την επικράτηση των Σπαρτιατών οι Ευβοϊκές πόλεις περιέχονται στην επιρροή της Σπάρτης. Το πολίτευμα γίνεται ολιγαρχικό και γρήγορα η καταπίεση οδηγεί τους Ευβοείς σε αποστασία και πάλι από τη νέα συμμαχία. Για λίγα χρόνια η Κάρυστος μένει ανεξάρτητη μέχρι το 395 π.Χ. οπότε εντάσσεται στην Β' Αθηναϊκή Συμμαχία. Μετά την επικράτηση των Μακεδόνων η τύχη της Καρύστου είναι ίδια με αυτή των υπολοίπων πόλεων της Ευβοίας. Παρ' όλα ταύτα και μετά το θάνατο του Μ.Αλεξάνδρου η Κάρυστος είναι η μόνη πόλη από την Εύβοια, που τάσσεται στο πλευρό των Αθηναίων ενάντια στους Μακεδόνες. Ακολουθεί μια ταραγμένη από πολεμικά γεγονότα περίοδος κατά την οποία η Κάρυστος πρωταγωνιστεί και υφίσταται τα δεινά των αλλεπάλληλων κατακτητών, που περνούν από τα εδάφη της. Το ίδιο σκηνικό συνεχίζεται και μετά την εμφάνιση των Ρωμαίων στο ιστορικό προσκήνιο.Το 200 π.Χ. η Κάρυστος καταλήφθηκε από το ρωμαϊκό στόλο του Κλαύδιου Κάτωνα, ενώ μετά την καταστροφή της Ερέτριας το 198 π.Χ. υφίσταται κατάληψη και λεηλασία από Ρωμαίους, Ρόδιους και Περγαμηνούς συμμάχους τους. Στα επόμενα χρόνια η Κάρυστος δεν υφίσταται μόνο τις πληγές των επιδρομών, αλλά και αυτές που επέφερε ο λοιμός, ο οποίος ενέσκηψε σε όλη την Εύβοια (αλλά και τον τότε γνωστό κόσμο).

Κατά τους Μιθριδατικούς πολέμους δέχεται το στρατό του, φερόμενου σαν απελευθερωτή της Ελλάδας, Μιθριδάτη και επαναστατεί εναντίον των Ρωμαίων.Ο Σύλλας όμως υποτάσσει και πάλι την Εύβοια εκδιώκοντας το Μιθριδάτη.Από τότε η Κάρυστος περιέρχεται οριστικά στην ρωμαϊκή κατοχή.  Σιγά - σιγά και παρά την καταπίεση αρχίζει να αναπτύσσεται οικονομικά. Το λιμάνι της αποκτά και  πάλι τη μεγάλη κίνηση του παρελθόντος και η σχέση της με τους Ρωμαίους εξομαλύνεται απ' ότι  φαίνεται από τα ψηφίσματα που αποστέλλονται προς τους Ρωμαίους αυτοκράτορες και ιδιαίτερα προς  τον Αδριανό.